Σελίδες


Δευτέρα 8 Σεπτεμβρίου 2014

Παραδοσιακά κυπριακά τραγούδια για την ετοιμασία της μανάσσας (παστού)

Ένα από τα έθιμα του κυπριακού γάμου είναι «η μανάσσα», το οποίο δεν γίνεται πλέον. Η μανάσσα στηνόταν μια μέρα πριν από το γάμο, δηλ. το Σάββατο, που συνίστατο στη διαμόρφωση του νυφικού δωματίου σε βασιλικό διαμέρισμα με βήλα και παραπετάσματα. Στολίζανε το ταβάνι και τους τοίχους με απλωμένα και κρεμαστά σεντόνια και με μαντηλίες, κρατημένες στη μέση, ώστε να σχηματίζουν χιαστί σταυρό. Στις άκρες των μαντηλιών στερέωναν σταυροκούλουρα και ανθρωπόμορφα ψωμιά. Στην Πάφο η μανάσσα ονομαζόταν «παστός» και στην επαρχία αυτή κολλούσαν στον τοίχο από ζυμάρι πουλάκια, φίδια και ακτινωτούς σταυρούς ως σύμβολα του γάμου. Όλα αυτά γίνονταν με τη συνοδεία οργάνων και τραγουδιών. Συγχρόνως οι γυναίκες έφερναν μέσα σε πανέρια και την άλλη προίκα χορεύοντας και την εξέθεταν. Πιο κάτω παραθέτω δυο σήμερα άγνωστα τραγούδια για την ετοιμασία της μανάσσας:

Φωνάξετε τις νόστιμες, πέτε τους να βουρίσουν*
Μανάσσαν εν' που στήνουμεν, για να μας βοηθήσουν.
Φωνάξετε της μάνας της να φέρει τ' ανοιχτάριν*,
να ΄βρετε τα σεντόνια της τα διπλοτριπλωμένα
που τα ετριπλοδίπλωσε με τα χρυσά της χέρια.
Άγια Μαρίνα, σύντρεξε, τζι' άγια* Φανερωμένη,
βοηθάτε τούτην την δουλειάν να είν' ευλοημένη.
Σύντρεξε τζιαι βοήθα τους τζιαι στείλε τους την χάριν,
τζι' άγια Χρυσορρογιάτισσα* με το γρουσόν ζωνάριν.
Σύντρεξε τζιαι βοήθησε να ΄ρτουν οι καλεσμένοι,
να ΄ρτουν οι καλεσμένοι τους κανίσσια* φορτωμένοι.
Τζυρά του Τζύκκου*, μια είσαι, υπερδεδοξασμένη,
οπούρκονται στην χάριν σου 'π' ούλην την οικομένην 
τζιαι λουτουρκούν την μέραν σου πισκόποι τζιαι γουμένοι.
Τζυρά του Τζύκκου, μια είσα τζι' άλλη του Τροόδου*
τζι' ένας ο Τίμιος Σταυρός*, ο Κάνναβος* τ' Ομόδου.
Συντρέξετε, βοηθάτε τους, να 'ρτουν ευλογημένοι,
να 'ρτουν κ' οι καλεσμένοι τους κανίσσια φορτωμένοι.

βουρίσουν = τρέχουν, ανοιχτάριν = κλειδί, άγια = άντε εμπρός, Χρυσορρογιάτισσα = Παναγία η Χρυσορρογιάτισσα μοναστήρι στην Πάφο, κανίσσια = δώρα, Παναγία του Κύκκου = μεγάλο μοναστήρι της Παναγίας στην Κύπρο, Παναγία του Τροόδου = μοναστήρι της Παναγίας Τροοδίτισσας, Τίμιος Σταυρός = μοναστήρι Τιμίου Σταυρού στο χωριό Όμοδος, Κάνναβος = κομμάτι σχοινί που έδεσαν τον Χριστό στο Σταυρό,


και το άλλο είναι το ακόλουθο:


Ώρα καλή τζι' ώρ' αγαθή τζι' ώρα ευλοημένη
τούτ' η δουλειά π' αρκέψαμεν, να βκει στερεωμένη
τζιαι που το στόμαν του Γριστού νά' νι ευλοημένη.
Η Παναΐα τζι' ο Γριστός 'ννα βκουν να σιριανίσουν
τζι έννα περάσουν που δαμέ τζι έννα μας ευλοήσουν.
Φωνάξετε τες νόστιμες, πέτε τους να βουρήσουν,
μανάσσαν εν' που στήννουμεν, για να μας βοηθήσουν.
Φωνάξετε της μάνας της, να φέρει τ' αννοικτάριν,
φέρτε τζιαι ποκλειδώστέ το το κάρενον αρμάριν,
νά ' βρετε τα σεντόνια της, τα διπλοτριπλωμένα,
που τα εδιπλοτρίπλοσεν 'που τα μικρά της χρόνια.
Μέσ' στην αυλήν της νιόνυφφης εστήσασιν αμάξιν
στήσετε την μανάσσαν της με την πολλήν την τάξιν.
Ο άνεμος εφύσησεν τζι' η θάλασσα 'ν πουνάτσα
βοήθα τζιαι των νόστιμων να στήσουν την μανάσσαν.
Η Παναΐα τζι' ο Γριστός 'ννα βκουν εις το σιριάνιν
τζι' εννά 'ρωτουν 'που την νιόνυφφην, να δούσιν ίντα κάμνει.

Κυριακή 7 Σεπτεμβρίου 2014

Η παραδοσιακή νυφιάτικη φορεσιά της Λευκάδας όπως την κατέγραψε ο Πανταζής Κοντομίχης

IMG_1139

Το νυφικό φουστάνι είναι μεταξωτό ή μαλλινομέταξο, βαρύ, σε πυκνή και γυαλιστερή ύφανση. Δεν σχηματίζει κανάλια, όπως τ’ άλλο, μόνο απλώνεται φαρδύ σχηματίζοντας πλατιές και φουσκωτές πτυχές. Είναι μακρύ και σέρνεται, σαρώνει τις ρούγες. Κάτω στο γύρο του είναι ραμμένα περιφερειακά πλατιά χάρτζα, αστραφτερά, χρυσαφένια. Στολισμένη με χάρτζα και κεντήματα είναι και η καμπζέλα του φουστανιού καθώς και ο γύρος των μανικιών.
Τα χρώματα που προτιμούσαν για τα νυφικά φορέματα ήταν: Το παγωνί, το καναρινί, το μελιτζανί, το τριανταφυλλί, το λαδί, το θαλασσί, το ροζ και το ουρανί.

IMG_2537

Τη χάρη, ωστόσο, και τον αέρα της αρχοντιάς τη δίνει στο νυφικό ο τσουμπές, ένας επενδύτης, που σκεπάζει τους ώμους και τις πλάτες, κατεβαίνει ως κάτω στα πόδια και σέρνεται απλωτός με καλοσιδερωμένα κανάλια – πιέτες. Είναι κατακόρυφα ανοιχτός και δεν κουμπώνει πουθενά. Τον τσουμπέ της νύφης κατά τη συνοδεία της για το στεφάνωμα, και κατά τη διάρκεια του στεφανώματος, τον κρατάνε πίσω δυο σερνικά παιδιά και για να μη λερώνεται, αλλά και για να κάμει σερνικά παιδιά.

DSCN8724 DSCN8753

Νύφη χωρίς τσουμπέ δε γίνεται. Τα μανίκια του τσουμπέ (που δείχνουν αιγαιοπελαγίτικη επίδραση) είναι κοντά και περίεργα. Φτάνουν λίγο πιο πάνω από τους αγκώνες. Στην κλείδωση του ώμου είναι φουσκωτά κι από κει και κάτω, στενά και εφαρμοστά. Στο στένωμα των μανικιών υπάρχουν ωραιότατες διακοσμήσεις με χάρτζα, πάλι, μεταξογάιτανα και χρυσά σιρίτια.

123
Ωραιότατο είναι και το κέντημα της πλάτης στον τσουμπέ. Όλη η επιφάνεια από τους ώμους μέχρι τη μέση κολυμπάει στο μετάξι και στη χρυσοκλωστή. Το σχέδιο είναι πολυσύνθετο, φαρδύ πάνω, στενό κάτω. Τέλος, πρέπει να σημειώσουμε πως ο τσουμπές που ήταν πολύ ανοιχτός μπροστά χωρίς να κουμπώνει πουθενά, στολιζόταν μ’ όμορφο χρυσό ή ασημένιο χάρτζο σ’ όλο το μήκος της περιφέρειάς του.
Το χρώμα του τσουμπέ είναι συνήθως το ίδιο με το χρώμα του φορέματος. Τα χρώματα που προτιμούσαν ήταν το τριανταφυλλί, το κόκκινο, το μελιτζανί, το καναρινί, το ουρανί, το θαλασσί και σπανιότερα το μαύρο και το άσπρο.

DSCN8727

Εντυπωσιακό και πανέμορφο επίσης στολίδι της νυφικής φορεσιάς είναι η σπαλέτα. Η νυφική σπαλέτα είναι από καθαρό μετάξι, πλούσια, αστραφτερή, με πλήθος ξεχυτά και καφασωτά κρόσσια. Από μέσα το καμπζέτο κολπώνει φανταχτερά το στήθος και πάνω στο ξεχωριστό νυφικό στηθομάντιλο, φιγουράρουν τα χρυσαφικά: σπίλες, ποντάλια, καρφοβελόνοι, αλυσίδες, καρδιές κ.λπ.

DSCN8786 IMG_1160

Υπέροχο επιστέγασμα της νυφικής στολής είναι το φέσι. Το φεσάκι αυτό που μοιάζει σαν αναποδογυρισμένο πιατάκι μας θυμίζει τα βλάχικα φεσάκια. Οι νύφες το φορούν στραβά και πάντα στο αριστερό μέρος έτσι που να πιάνει ένα κομμάτι της χωρίστρας και να σκεπάζει λίγο το μέτωπο. Η διάμετρός του είναι γύρω στα 15-20 εκατοστά. Η παρουσία του είναι διακοσμητική και φοριέται μονάχα από τη νύφη την ημέρα του γάμου, ή όσες φορές θα ξαναφορέσει τα νυφικά.
Το φέσι το συναντάμε από τις αρχές του Ι9ου αιώνα σε προικοσύμφωνα και καταγραφές. Είναι χρυσοκέντητο και όμορφα στολισμένο. Το χρώμα της πρώτης του επιφάνειας είναι μαύρο σε ύφασμα βελούδινο. Πάνω στη βελούδινη επιφάνεια κεντούσαν με χρυσοκλωστές, ασημοκλωστές, χρυσογάιτανα και σιρίτια και σχημάτιζαν άνθη, φύλλα και διάφορες γραμμικές συνθέσεις.
Το πιο όμορφο και χαρακτηριστικό κόσμημα που στολίζει το φέσι είναι η τρέμουλα. Μια μετάλλινη δηλαδή βέργα ως 10 εκατ., το λεγόμενο κοτζί, που στέκει όρθιο στην άκρη του φεσιού. Στην κορυφή του ο μετάλλινος μίσχος έχει ένα άνθος με δυο-τρία φύλλα χρυσά, πλουμισμένα με διαμαντόπετρες. Καθώς κινείται η νύφη, το κοτζί τρέμει ελαφρά και στραφταλίζει.
Πάνω από το φέσι μπαίνει το νυφικό αραχνοΰφαντο κεντητό κεφαλοπάνι, που Πέφτει πλούσιο και στραφτερό στις πλάτες και στους ώμους. Στο γύρο του ο χρυσός μέρλος του δίνει μεγαλοπρέπεια.

101 001

Στ’ αυτιά η νύφη φορεί όμορφα σκουλαρίκια με πολύτιμες πέτρες. Κόσμημα του αυτιού είναι και οι μπόκολες, Πιο μικρές από τα σκουλαρίκια. Κοσμήματα κρεμούσαν και στο λαιμό με χρυσή αλυσίδα (καρδιές κ.λπ.) στολισμένα με χρωματιστή πέτρα.

DSCN8766 DSCN8774

Τελευταία φορούν και άσπρα γάντια στα χέρια τους. Τη νύφη τη στολίζει η στολιδατόρισσα, που επικρατέστερα λέγεται φκιάστρα, γιατί φκιάνει τη νύφη από την αρχή ως το τέλος: Τη λούζει, τη ντύνει και τη χτενίζει, σηκώνοντας τις κοτσίδες της στεφάνι στην κορφή της κεφαλής της.
Τη νυφική στολή συνήθως τη δανείζονται. Πολλές όμως έχουν τη δική τους, που ή την αγόρασαν ή την πήραν προίκα από τη μάνα τους. Τη φορούν την Κυριακή του γάμου κι ακόμα δύο Κυριακές. Την πρώτη Κυριακή μετά το γάμο, που γίνονται τα πιστρόφια και την μεθεπομένη Κυριακή, που πάει στην εκκλησία και δέχεται απολείτουργα στο σπιτικό της τους γονείς της, που της ανταποδίδουν την επίσκεψη. Μπορεί όμως να την ξαναφορέσει και σαν παράνυφη σε γάμο συγγενούς της.
Τα νυφικά τα ‘ραβαν και τα κεντούσαν οι ράφτρες. Επιτήδειες και αξιοχέρες γυναίκες. Δούλευαν με πολύ κέφι, αδιαφορώντας για το μόχθο τους κι έβαζαν στη φορεσιά την προσωπική τους σφραγίδα…*

140

* Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του Πανταζή Κοντομίχη «Η Λευκαδίτικη Λαϊκή Φορεσιά από τον 17ο αιώνα ως τα μέσα του 20ου». Έκδοση ΕΟΜΜΕΧ, 1989
Οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι του 1957 και περιλαμβάνονται στο λεύκωμα που εξέδωσε το 2012 το βιβλιοπωλείο Τσιρίμπαση με τίτλο: «Λευκάδα αλισάχνη στα ίχνη της ζωής μας», ISBN: 978-960-99166-2-2

πηγή