Τ' Ες-Βασίλη ο χορός

Θεοδωρίδης, πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος: "Τ' Ες-Βασίλη ο χορός", Παράδοση και Τέχνη 065, σελ. 14-15, Αθήνα, Δ.Ο.Λ.Τ., Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2002. Από του ιδίου: "Χυτάτε να υπάμε σον Ε-Βασίλη", Αθήνα, 1972.

Τ' Ες-Βασίλη ο χορός

Τα Φάρασα της Καππαδοκίας ήσαν έξη χωριά Ελληνικά με κέντρο τους το Κεφαλοχώρι, ο Βαρασός. Τα άλλα πέντε ήσαν το Αφσάρι που τουρκικά ελέγετο Αφσάρ κοϊ, η Κίσκα αρχαία ακισσκισσός, ο Σάτης και το Τζουχούρι, Ανατολικά του βαρασού και σε απόστασιν μιας περίπου ημέρας δρόμον και ο Γαρσαντής η το Φκώσι (Τούρκικα πός – χαρά κόϊ), που ευρίσκετο νοτίως του Φαράσου και σε απόστασιν δύο ημερών δρόμου.

Την παραμονή το βράδυ, όταν πλέον εσκοτείνιαζε καλά καλά, όλο το χωριό εσηκώνετο στο πόδι. Παρέες από τις γειτονιές, τα συγγενολόγια, συμπεθεριά, και φιλικές ομάδες, από μέρες μπροστά ετοίμαζαν τον γιοτασμό αυτόν. Πρώτα φρόντιζαν να έχουν αρκετές μακριές δάδες, κρασιά και μεζέδες για να πάνε με πομπή στην μακρυνή παρόχθια σπηλιά που ήτο το παρεκκλήσι του Αγίου Βασιλείου. "Χυτάτε να υπάμε σον Ε-Βασίλη" (Τρέξετε να πάμε στον Αγιο Βασίλη). Μόλις με ντουφεκιές εδίνετο το συνθημα, όλοι σπεύδανε στην πλατεία, το Μισεχώρι. Οι πρώτοι που ήρχοντο πιάνανε το χορό και τραγουδούσαν το θούριο του Αγίου "Χυτάτε να υπάμε..." και ρίχνανε τις ομοβροντίες τους με τα ντουφέκια και τις κουμπούρες τους. Σαν έφταναν όλοι, ξεκινούσαν με αναμμένες τις δάδες τους σαν λαμπαδοφορίες τραγουδώντας και ντουφεκίζοντας. Ο παπάς και η συνοδεία του επροπορεύοντο. Πήγαιναν στην μακρυνή σπηλιά που ήτο το παρεκκλήσι του Αγίου Βασιλείου. Μια ώρα δρόμο.

Στο δρόμο κάμνανε και σταθμό για να χορέψουν. Στη μέση του δρόμου συνάντούσαν τον Ε-Χαλλά, το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους. Εκεί άναβαν τα κεριά τους και ο παπάς που είχε φτάσει πιο μπροστά έλεγε το τροπάριο του Αγίου, έκαμνε την δέηση και αφού προσκυνούσαν όλοι πιάναν μετά στην αυλή τον χορό τους και συνέχιζαν ύστερα την πορεία τους. Στον Αγιο Θουμά (Θωμά) δεν σταματούσαν, άναβαν μόνον κεριά γιατί δεν είχε αυλή, ήτο πάνω σε βράχο, κατέβαιναν και συνέχιζαν.

Οταν πλέον φτάνανε εκεί, ο ιερεύς έλεγε τον ευλογητό, το απολυτίκιο του Αγίου, την σχετική δέηση, και έψελνε τα εγκώμια, ενώ οι χριστιανοί άναβαν τα κεριά, προσκυνούσαν και λιβάνιζαν. Αλλοι ετοίμαζαν τις φωτιές για να στεγνώσουν τα βρεγμένα απ’ τα χιόνια και τις χιονονυφάδες ρούχα τους και να ζεσταθούν. Οταν τελείωναν το ιερό χρέος τους άρχιζαν τα κεράσματα απ’ τα κρασιά και τους πλούσιους μεζέδες και στήνανε το χορό. Τραγουδώντας και παίζοντας "τ’ Ες-Βασίλη το τραγώδι" (του Αγίου Βασιλείου το τραγούδι).

1. Χυτάτε να υπάμε σον Ε – Βασίλη,

2. Να κρεμάσωμεν τα κρέτε σο σίδι.

Τρέξετε να πάμε στον Αϊ Βασίλη.

Να κρεμάσωμεν τα κρέατα στην ιτιά.

3. Εσσυρεν δζαι δώδζεν δζαι α γεσίλι

4. Τε χτες την εύϊτσα σον Ε-Βασίλη

Τουφέκισε και βάρεσε ένα ελάφι,

Απ’ τα χτές την αυγή στον Αγιο Βασίλη.

5. Τζάλτσεν δζούβρεν σζαι μασαίρι ν’ τα φσάξη,

6. Εφσαξεν τα σζαι μο τον κοδευτήρι.

Εψαξε να βρη μαχαίρι να το σφάξη και δεν βρήκε,

Και το έσφαξε με το κλαδευτήρι.

Πορεία προς τον Αγιο Βασίλειο

Ο ναός του Αγίου Βασιλείου στα Φάρασα ευρίσκετο ανατολικά του Βαρασσού στην δεξιά όχθη του Ζαμάντη ποταμού (βυζαντ. Ονοπνίκτη) και σε απόσταση μιας περίπου ώρας δρόμου. Μόλις συνεκεντρούντο οι γιορτασταί στο Μισεχώρι, ξεκινούσαν για τον Αγιο Βασίλη τραγουδώντας θριαμβευτικά "Τ’ Ες Βασίλη το τραγώδι": "Χυτάτε να υπάμε σον Ε-Βασίλη" (Σπεύσατε να πάμε στον Αϊ-Βασίλη). Η πομπή κατέβαινε στον κάτω μαχαλά, περνούσε αριστερά απ’ την πλαγιά του λόφου του νεκροταφείου, έφτανε στον παραπόταμο Εκβαση, περνούσε τα γεφύρι του, διέσχιζε την τοποθεσία Παράτσο (Παράδεισο) και σταματούσε για λίγο στο παρεκκλήσι του Αγίου Χαραλάμπους που ήτο αριστερά και λίγο πιο ψηλά απ’ τον δρόμο, για να τιμήση τον Αγιο ανάβοντας τα σχετικά κεριά και ψάλλοντας την δέηση.

Εκει για λίγο έστηναν τον Αϊβασιλιάτικο χορό. Μετά ακολουθούσαν την αριστερή διαδρομή και έφταναν σε ένα βράχο που καταλήγοντας στο ποτάμι εμπόδιζε την διάβαση. Τότε η πομπή με πολλή δυσκολία διάβαινε τη ράχη του βράχου και κατέβαινε πάλι στην όχθη του ποταμού και προχωρώντας έφτανε στον Αγιο Βασίλειο.

Περιγραφή του χορού

Ο χορός αυτός είναι κυκλικός όπως όλοι οι γιορταστικοί χοροί των Φαράσων που είναι 10, και γυρίζει απ’ τα αριστερά πρός τα δεξιά. Είναι μικτός αλλ’ οι γυναίκες είναι πάντα μεταξύ δύο μελών της οικογενείας των. Τον διευθύνει "η πρώτη" δηλ. ο πρώτος με το ραβδί στο δεξιό χέρι και αυτός πρέπει να είναι πάντοτε ο πιο σεβάσμιος της συντροφιάς. Στην αρχή μπαίνει ο ιερεύς, φέρνει δύο τρεις κύκλους και τον παραδίνει στον κορυφαίο. Πιάνουνται απ’ τα ζωνάρια τους. Ο πρώτος στο δεξί χέρι κρατεί το ραβδί με το οποίο δίνει τον ρυθμό και όταν χρειασθεί κτυπά στο πόδι που χάνει τον βηματισμό. Ο δεύτερος με το δεξί πιάνει τον πρώτο απ’ το ζωνάρι και τον τρίτο με το αριστερό και έτσι κάνουν και οι επόμενοι.

Τα βήματα τρία, πρώτα αρχίζει το δεξί πόδι, έπειτα το αριστερό, τρίτο πάλι το δεξί, τέταρτο αντί βήματος σηκώνεται το αριστερό σε μισή κάμψη και κινείται προς τα μέσα σε δύο χρόνους απ’ το γόνατο και κάτω, πατεί το αριστερό και επανέρχεται πρός αυτό το δεξί πόδι, οπότε και στις δύο περιπτώσεις το σώμα κάμει ελαφρά κλίση σαν εκδήλωση σεβασμού. Αυτή η φασή λέγεται "ράδιεσμα" (αράδιασμα) και είναι αργόσυρτη για να συμπληρωθεί το ημίκυκλο σχήμα του χορού.

Οταν οι τραγουδισταί και οργανοπαίκται που στέκονται στο κέντρο του κύκλου δούνε ότι συμπληρώθηκε ο κύκλος, τότε γυρίζουν τον σκοπό στο δεύτερο μέρος του τραγουδιού που το λένε "έμωσμα", εντονώτερο και ζωηρό οπότε ζωηρεύουν και τα βήματα. Υστερα απ’ το δεύτερο μέρος του ο χορός γυρίζει στο "πέττεμα" (πήδημα) σύμφωνα με το τρίτο μέρος του τραγουδιού και σ’ αυτή τη φάση αντί να σείεται το αριστερό πόδι κεκαμμένο κάμτεται μεν αλλά το δεξί πόδι κάμει επιτόπιο πήδημα για να γίνει το δεύτερο πήδημα του αριστερού ποδιού                                                                                                                                          http://www.dance-pandect.gr/pds_cosmos/pop/pop_perioxh_gr.php?oid=O-39F8A8F7&ActionP=Play&mode=Med&Obj=T&pid=P-C1DBD61A&aa=1