Οι ξυλογλύπτες της Σκύρου

Περίτεχνα σκαλισμένα μπαούλα, σκαμνάκια και σοφράδες είναι τα προϊόντα μιας τέχνης που έφερανστη Σκύρο οι εξόριστοι από το Βυζάντιο. Την παράδοση διατηρούν εννέα τεχνίτες που επιμένουν να πωλούν τα έπιπλα αποκλειστικά στο νησί. Όπως κανένας σκυριανός τεχνίτης – λένε – δεν δημιουργεί σε ξένο τόπο. Μόνο που δεν έχουν βρεί διαδόχους: κανένας νέος δεν μαθητεύει δίπλα στους μαστόρους ...

Τα υλικά και η δομή του σκυριανού σπιτιού ήταν καθοριστικά στη διαμόρφωση του ύφους των επίπλων, εξηγεί ο σκυριανός ξυλογλύπτης  Λ ε υ τ έ ρ η ς Α υ γ ο κ λ ο ύ ρ η ς. Το εμβαδόν κάθε σπιτιού καθοριζόταν από το μέγεθος του κυπαρισσιού που θα έβρισκε η οικογένεια για να κατασκευάσει την οροφή. Σε γενικές γραμμές τα σπίτια στη Σκύρο είναι 40 ως 60 τ.μ., με μικρά παράθυρα από κέδρο. Για τη μόνωση χρησιμοποιούσαν τον κορμό του κυπαρισσιού, φύκια, καλάμια και αργιλόχωμα που γινόταν πηλός με τη βροχή. Στον μικρό αυτό χώρο ζούσαν οικογένειες με πέντε ή επτά παιδιά που βολεύονταν για τον ύπνο τους σε εσωτερικό πατάρι, σε στρώματα. Στον κάτω χώρο τα έπιπλα έπρεπε να είναι μικρά, για να χωρούν, και πολλαπλής χρήσης.

Οι σοφράδες είναι τα χαμηλά τραπέζια που, εκτός από τις ανάγκες φαγητού και συγκέντρωσης των ατόμων, εξυπηρετούσαν τις δουλειές της νοικοκυράς. Το χαμηλό ύψος έδινε τη δυνατότητα να το ακουμπούν στον τοίχο όταν δεν το χρησιμοποιούσαν, χωρίς τα σταυρωτά πόδια του να ενοχλούν την κίνηση στο σπίτι. Τα σκαμνιά, ύψους 31 ως 37 εκατοστών, ήταν φτιαγμένα από ξύλο μουριάς ή σφενδάμη και η πλάτη είχε κλίση ώστε να μη μουδιάζει ο καθήμενος. Ένας χαμηλός καναπές δίπλα στο τζάκι, η «κρεβατσούλα», χωρούσε τέσσερα άτομα και είχε στο κάτω μέρος δυο εσοχές: μία για τα υποδήματα και μία για το δαδί του τζακιού. Εκεί κοιμόταν όποιο παιδί ήταν σε ηλικία γάμου.

Οι κασέλες είχαν τις περισσότερες χρήσεις: γίνονταν τραπέζια, καθίσματα, βαλίτσες για τους ναυτικούς, φαρμακεία και «μπαρ» με χωρίσματα για τα λικέρ. Το χαρακτηριστικό ράφι για τα κεραμεικά, οι εταζέρες αλλά και τα κουτάλια, οι ρόκες, οι σφραγίδες και οι γκλίτσες είχαν τα χαρακτηριστικά σκυριανά σκαλίσματα. Τα σχέδια ήταν όλα εμπνευσμένα από τη φύση και δεν έχουν αλλάξει ως τις μέρες μας. Λουλούδια, γλάστρες, πουλιά, ψάρια, βυζαντινά γεωμετρικά σχέδια είναι τα μοτίβα που επαναλαμβάνονται στη σκυριανή ξυλογλυπτική. Τα ίδια θέματα βρίσκουμε αποτυπωμένα και στο παραδοσιακό σκυριανό κέντημα. Πέρα όμως από τη θεματολογία το κέντημα και το έπιπλο της Σκύρου συνδέονται και με άλλο τρόπο: τα έπιπλα ήταν φτιαγμένα από ξύλο συκαμίνου (μουριάς), την οποία καλλιεργούσαν για τον μεταξοσκώληκα που έδινε πρώτη ύλη για τα κεντήματα.

Τα σκυριανά έπιπλα είναι πιο απλά και λιτά από οποιαδήποτε άλλα ελληνικά έπιπλα, όπως ισχυρίζεται ο κ. Αυγοκλούρης. «Τα σχέδια είναι λεπτά, ρηχά και με γωνίες», λέει. «Χαρακτηριστική είναι η «ψήφα», ένα σκάλισμα που θυμίζει λέπι και που γίνεται για να μην είναι λείο το φόντο. Τα σχέδια είναι πολύ λεπτά, σε αντίθεση με τα ξυλόγλυπτα που βρίσκουμε σε άλλα μέρη της Ελλάδας και που έχουν χοντρά κλαδιά και φύλλα στρογγυλεμένα με νευρώσεις και με βαθύ φόντο». Τα έπιπλα θεωρούνται χειροποίητα κατά 70%, γιατί χρησιμοποιείται κορδέλα για την κοπή των ξύλων και πλάνη. Οι τιμές πάντως καθορίζονται από τα σκαλίσματα.

Ο χρόνος που απαιτείται για να φτιαχτεί μια απλή κασέλα είναι τουλάχιστον ένα δεκαήμερο, λέει ένας άλλος σκυριανός ξυλογλύπτης, ο Γ ι ά ν ν η ς Τ ρ α χ α ν ά ς. «Η παραγωγή περνά ολόκληρη από τα χέρια μας. Αγοράζουμε τα ξύλα, σχεδιάζουμε το έπιπλο, το σκαλίζουμε, το μοντάρουμε και το διαθέτουμε απευθείας στον ενδιαφερόμενο», εξηγεί. Οι διαστάσεις των σκυριανών επίπλων έχουν προσαρμοστεί στις αναλογίες των σύγχρονων κατοικιών χωρίς να αλλοιωθεί το ύφος και ο χαρακτήρας τους. Το πρόβλημα όμως, όπως επισημαίνει ο κ. Τραχανάς, είναι ότι τα σπίτια δεν μπορούν να έχουν αποκλειστικά σκυριανά έπιπλα, γιατί δεν εξυπηρετούν πια όλες τις ανάγκες μιας οικογένειας. Πολλοί τα επιλέγουν για ένα συγκεκριμένο δωμάτιο, αφού είναι δύσκολο να ταιριάξουν με έπιπλα άλλης τεχνοτροπίας.
Οι εναπομείναντες τεχνίτες δεν έχουν σε ποιον να κληροδοτήσουν την τέχνη τους. Και όσοι βρίσκουν μαθητευόμενους δεν μπορούν να τους πληρώσουν. «Είμαστε υποχρεωμένοι να πληρώνουμε το ΙΚΑ για τα παιδιά που μαθαίνουμε», εξηγεί ο ξυλογλύπτης Γ ι ά ν ν η ς Α γ γ ε λ ή ς. ο νέος τεχνίτης χρειάζεται τουλάχιστον τρία χρόνια μαθητείας για να αποδώσει. Κανείς δεν μπορεί να επωμιστεί τα έξοδα του μισθού και της ασφάλισης ενός ατόμου που δεν παράγει». Παράλληλα οι μαθητευόμενοι χρειάζεται να καταστρέψουν πολλά κομμάτια ξύλου και εργαλεία για να κατασκευάσουν ένα έπιπλο που αξίζει να πουληθεί. Το συμπέρασμα είναι κοινό σε όλους τους τεχνίτες: τα γνήσια σκυριανά έπιπλα που κατασκευάζονται στο ίδιο το νησί αργά ή γρήγορα θα εκλείψουν.

Για όσους ενδιαφέρονται να αγοράσουν σκυριανά έπιπλα, οι τεχνίτες συνιστούν μία επίσκεψη στο νησί. «Υπάρχει όμως και η δυνατότητα αποστολής φωτογραφικού υλικού και τηλεφωνικής παραγγελίας» επισημαίνει ο κ. Αυγοκλούρης. Η παράδοση γίνεται μετά από δύο ως έξι μήνες, ανάλογα με τα κομμάτια, τα σκαλίσματα και τις παραγγελίες που προηγούνται.
Έτοιμα προς διάθεση υπάρχουν μόνο εταζιέρες, καρεκλάκια διαφόρων διαστάσεων, κορνίζες και λιγοστά μεγάλα κομμάτια όπως κασέλες. Οι τιμές, που καθορίζονται από την επιφάνεια των σκαλισμάτων, έχουν αναγκαστικά μεγάλες διακυμάνσεις

Αναδημοσίευση από την εφημερ. «ΤΟ ΒΗΜΑ»
πηγή
πηγή εικόνων