Στη Σκύρο, κάθε Σαββατοκύριακο της Αποκριάς βγαίνουν στους δρόμους οι Γέροι με τις Κορέλες τους. Ο Γέρος φοράει χοντρή μαύρη κάπα και άσπρη παραδοσιακή βράκα και στο πρόσωπο μάσκα από προβιά μικρού κατσικιού, ενώ στη μέση του έχει περασμένες 2-3 σειρές κουδούνια, που το βάρος τους μπορεί να αγγίζει και τα 50 κιλά. Περπατάει σειόμενος, ώστε να ηχούν όσο γίνεται περισσότερο τα κουδούνια. Η Κορέλα είναι η ντάμα του Γέρου, φοράει τα παραδοσιακά σκυριανά ρούχα, όπου κυριαρχεί το άσπρο χρώμα, ώστε να είναι σε πλήρη αντίθεση με το μαύρο του Γέρου, ενώ το πρόσωπό της είναι καλυμμένο. Η Κορέλα χορεύει γύρω από τον Γέρο, καθώς αυτός βαδίζει, ανοίγοντάς του δρόμο. Οποια στιγμή ο Γέρος σταματήσει για να πάρει μιαν ανάσα, του τραγουδάει σκυριανό τραγούδι, παινεύοντάς τον για τις αξίες και τις χαρές του:
«Αγγελος έσαι μάτια μου, αγγελικά χορεύεις, αγγελικά πατείς στη γη, κι όλους τους νιους μαραίνεις».
Οι πιο δυνατοί και αντέχοντες Γέροι ανεβαίνουν στο Κάστρο του νησιού για να χτυπήσουν τις καμπάνες στο Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου. Πρόκειται για τους περίφημους Λεβεντόγερους!
Το ζευγάρι πολλές φορές το συνοδεύει ο «φράγκος», που φοράει μεν παραδοσιακά ρούχα, αλλά με παντελόνι, χωρίς δηλαδή βράκα. Αυτός σατιρίζει τους σκυριανούς εκείνους που έβγαλαν τις βράκες και φόρεσαν παντελόνια (φράγκικα).
Υπάρχει η εκδοχή πως αυτό το έθιμο ξεκίνησε από κάποια καταστροφή που ξεκλήρισε όλα τα ζώα του νησιού και ο τσοπάνης ζώστηκε τα κουδούνια των ζώων και ήρθε στο χωριό να ειδοποιήσει τους υπόλοιπους
πηγή
ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΟΥ ΕΘΙΜΟΥ
Σχετικά με την εξήγηση αυτή, είναι σκόπιμο να σημειωθεί ότι η πλήρης έλλειψη χειμαδιών στις Σκυριανές μάντρες, αφήνει εντελώς απροστάτευτα τα κοπάδια, που σε περίπτωση μεγάλης βαρυχειμωνιάς, παθαίνουν, όχι σπάνια, ολοκληρωτική καταστροφή. Εξάλλου κυρίως οι τσοπάνηδες είναι αυτοί που ντύνονταν "γέροι".
Παλιότερα υπήρχε άλλη μία λαϊκή εξήγηση που ανέφερε, πως το ζευγάρι κρατάει από πολύ παλιά και προέρχεται απ' τη Κωνσταντινούπολη. Η διήγηση λέει πως την παλιά εποχή ξεπεσμένοι και άτυχοι άνθρωποι αναγκάζονταν να ζητιανεύουν μασκαρεμένοι, ιδίως τις αποκριάτικες νύχτες, κάτω απ' τα ψηλά και κλειστά παλάτια των αρχόντων, που βούιζαν απ' το γλεντοκόπημα και πως για ν' ακουστούν μέσα στο θόρυβο του γλεντιού, χτυπούσαν τα κουδούνια που έφερναν μαζί τους.
Πέρα από τις λαϊκές εξηγήσεις, η πιο συνηθισμένη ερμηνεία του εθίμου μένει προσκολλημένη στην υπόθεση για κατάλοιπα της αρχαίας Διονυσιακής λατρείας. Η προβιά του "καπότου" και η κατσικίσια προσωπίδα συσχετίζονται με τη ζωομορφική εμφάνιση των συνοδών του Διονύσου. Οι "γέροι" θεωρούνται σαν μεταμφιεσμένοι τράγοι, οι δε κινήσεις τους για το βρόντημα των κουδουνιών σαν "χορός των τράγων" και μάλιστα με φανερή σεξουαλική σημασία που παραπέμπει στην οργιαστική ατμόσφαιρα των Διονυσίων.
Καθώς ο Διονυσιακός μύθος περιέχει και την ιδέα της επιστροφής από το θάνατο στη ζωή μέσα στον κύκλο της φυσικής αναγέννησης, έγινε προσπάθεια να προστεθεί αυτός ο συμβολισμός και στη Σκυριανή αποκριά με τη μεταφορά στοιχείων της αποκριάτικης παράστασης των Θρακικών χωριών. Υπάρχει, ακόμη, η άποψη πως στην αρχαία Σκύρο λατρευόταν ιδιαίτερα ο Διόνυσος και μάλιστα ήταν ο θεός προστάτης της πόλης. Τη θεωρία αυτή υποστήριξε ο Κώστας Φαλτάϊτς στη μελέτη του "Ναοί και λατρεία του Διονύσου εν Σκύρω", βασιζόμενος κυρίως σε πολλά τοπωνύμια.
Μια άλλη τολμηρή ερμηνεία ανιχνεύει την προέλευση της Σκυριανής αποκριάς στις ρίζες της ανθρώπινης ιστορίας, με την υπόθεση πως στις απόκριες έχει επιβιώσει η νικητήρια γιορτή των αιγοτρόφων φυλών μετά την προϊστορική σύγκρουσή τους με τους γεωργούς - βοοτρόφους στην οποία επικράτησαν (Μάνος Φαλτάϊτς). Ο ακριβής χρόνος και ο τόπος αυτής της μάχης δεν προσδιορίζονται. Ο συμβολισμός των τράγου - κατσίκας με τους "γέρο" - "κορέλα" υποδηλώνει τη μεταμφίεση του θρησκευτικού τους τοτέμ. Μάλιστα συσχετίζεται η τρισεβδομαδιαία διάρκεια της αποκριάς με την ισόχρονη πιθανή διάρκεια της μυθικής μάχης βοοτρόφων - αιγοτρόφων.
Αυτές είναι οι εξηγήσεις που έχουν δοθεί μέχρι σήμερα για την πιθανή προέλευση του αποκριάτικου εθίμου της Σκύρου. Έχουν το μειονέκτημα πως θέτουν εκ των προτέρων (a priori) μια εκδοχή και στη συνέχεια προσπαθούν οπωσδήποτε να εντάξουν σ' αυτήν τα διάφορα στοιχεία που υπάρχουν. Το αν έχουν επιβιώσει τόσο παλιά κατάλοιπα μέσα στις μορφές του "γέρου" και της "κορέλας" είναι υποθέσεις που είναι εξαιρετικά δύσκολο σήμερα να εξιχνιαστούν. Μπορούν όμως να γίνουν ορισμένες παρατηρήσεις για όσα έχουν κατά καιρούς υποστηριχτεί.
Δεν είναι καθόλου βέβαιο πως ο γέρος είναι μεταμφιεσμένος τράγος. Σε καμιά λαϊκή παράδοση δεν αναφέρεται κάτι τέτοιο, ενώ οι σύγχρονοι Σκυριανοί μένουν απορημένοι για την ευκολία με την οποία μετατράπηκαν σε τράγους οι παραδοσιακοί "γέροι" τους. Μπορεί ο "γέρος" να έχει φοβερή εμφάνιση, αλλά με τράγο δεν μοιάζει σε τίποτα. Δεν έχει κέρατα, το ντύσιμό του είναι καθαρά τσοπάνικο απ' τα "τροχάδια" ως το "στραβοράβδι" και εφόσον αποφάσισε να κρύψει το πρόσωπο του, όπως όλοι οι μασκαράδες, ήταν φυσικό να χρησιμοποιήσει προβιά. Για να φαίνεται γέρος βάζει ψεύτικη καμπούρα, που παράλληλα τον διευκολύνει στο στήριγμα των βαριών κουδουνιών.
Από τη Διονυσιακή λατρεία δεν είναι εύκολο να ανακαλύψουμε θετικά υπολείμματα. Η οργιαστική μορφή είναι μάλλον άγνωστη, οι σχέσεις των "γέρων" με τις "κορέλες" άψογες και οι κινήσεις του "γέρου" είναι αυτές ακριβώς που του επιτρέπουν να βροντάει καλύτερα τα κουδούνια του. Η συνοδεία της "κορέλας" και ιδίως με την παλιότερη μορφή των "νυφών", που μνημονεύουν οι ιστορικοί της Σκύρου, δεν αποκλείεται βέβαια να σχετίζεται με παλιές παραδοσιακές επιβιώσεις, αλλά η διερεύνησή τους απαιτεί πολύ βαθύτερη μελέτη.
Η άποψη ότι ο "φράγκος" μπορεί να θεωρηθεί σαν Βακχικός συνοδός είναι εντελώς ανυπόστατη. Γιατί ο "φράγκος" είναι οπωσδήποτε μεταγενέστερη φιγούρα που προστέθηκε πολύ αργότερα στην αποκριάτικη παράσταση, χωρίς να έχει καμιά σχέση με τη Φραγκοκρατία, όπως υποστηρίζεται από ορισμένους, αφού οι ντόπιοι ιστορικοί ούτε καν τον μνημονεύουν.
Επίσης η παρεμβολή του διονυσιακού στοιχείου για την αναγέννηση της φύσης δεν είναι εύκολο να βρει στηρίγματα στο έθιμο των "γέρων", αφού ούτε αναπαράσταση φόνου υπάρχει, ούτε κανένα ζωντάνεμα νεκρού περιέχεται στη Σκυριανή αποκριάτικη μίμηση. Αβάσιμη, εξάλλου, είναι και η υπόθεση για τη μεταφύτευση του Θρακικού εθίμου στη Σκύρο, αφού ούτε ερήμωση του νησιού, ούτε Θρακικός αποικισμός, πιστοποιούνται.
Για την άποψη ότι επιβιώνει ο γιορτασμός της μυθικής νίκης των αιγοτρόφων φυλών στη Σκυριανή αποκριά, μπορούμε να παρατηρήσουμε πως από τα στοιχεία που παρατίθενται για τη στήριξη της υπόθεσης (σύγκρουση, παρελάσεις, κερατοφορία, κλπ.) κανένα δεν φαίνεται να διατηρήθηκε στην παραδοσιακή μορφή του Σκυριανού εθίμου των "γέρων".
Οπωσδήποτε το έθιμο στη σύγχρονη μορφή του έχει ενιαία εμφάνιση, περιλαμβάνοντας το "γέρο", την "κορέλα" και το "φράγκο". Κι αν δεχτούμε πως ο "φράγκος" είναι νεώτερη προσθήκη – χωρίς ωστόσο να εξηγείται η σημερινή άρρηκτη προσκόλλησή του στο ντουέτο "γέρου"-"κορέλας" – απομένουν ο "γέρος" και η "κορέλα" σαν τα μόνα στοιχεία της συμβολικής αναπαράστασης. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η αναπαράσταση δεν είναι τυχαία αλλά συμβολική. Το μαρτυρεί η επίμονη διατήρησή της που, έστω με παραλλαγές, έφτασε ως τις μέρες μας, ενώ είναι βέβαιο πως οποιαδήποτε άλλη συμπτωματική μεταμφίεση, οσοδήποτε πετυχημένη, δεν θα άντεχε στο πέρασμα του χρόνου, όπως δεν άντεξαν άλλοι μασκαράδες που κάποτε είχαν σημειώσει μεγάλη επιτυχία.
Όλες οι σχετικές ερμηνευτικές προσπάθειες έχουν ένα κοινό στοιχείο, την παλαιότητα του εθίμου. Δηλαδή, ότι το έθιμο επιβίωσε μέσα από τα βάθη της ανθρώπινης προϊστορίας ή στη συγκαταβατικότερη περίπτωση διαμορφώθηκε στους αιώνες της ρωμαϊκής κυριαρχίας, του Βυζαντινού ελληνισμού ή τέλος της Φράγκικης και Τούρκικης σκλαβιάς. Πάνω σ' αυτό, επίσης, δεν έχουμε κανένα θετικό στοιχείο. Κανείς απολύτως απ' όσους έγραψαν για τη Σκύρο στα μεσαιωνικά χρόνια δεν αναφέρει τίποτα σχετικό και καμιά σχετική μνεία δεν έχει ως τώρα βρεθεί σε αρχειακά έγγραφα. Στα νεώτερα χρόνια η πρώτη περιγραφή είναι των αρχών του αιώνα μας.
Αντίθετα υπάρχει ένα βαρυσήμαντο στοιχείο, ειδικά για το θέμα των "γέρων". Ο Γερμανός μεταλλειολόγος Karl Fiedler βρέθηκε στη Σκύρο το Φλεβάρη του 1835 και περιέγραψε τη Σκυριανή αποκριά. Παρακολούθησε τις αποκριάτικες γιορτές, είδε τους τοπικούς χορούς, λίγους μασκαράδες ντυμένους γυναίκες και μερικούς άλλους που μεταχειρίζονταν για άσεμνες χειρονομίες τις νεροκολοκύθες. Δεν αναφέρει ούτε λέξη για "γέρους" και κουδούνια. Οι λεπτομερείς περιγραφές των Σκυριανών εθίμων από τον Fiedler δείχνουν ότι ήταν εξαιρετικά παρατηρητικός. Άρα είναι λογικό να υποθέσουμε πως το έθιμο των "γέρων" δεν είχε ακόμα διαμορφωθεί στα 1835.
Αν, λοιπόν, δεχτούμε ότι το έθιμο δημιουργήθηκε στα νεώτερα χρόνια, δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν συγχρόνως δεχτούμε ή απορρίψουμε τη λαϊκή εξήγηση του μισότρελου τσοπάνη. Αληθινό ή όχι αυτό το περιστατικό, δεν στάθηκε παρά μονάχα η αφορμή για να χρησιμοποιήσει ο Σκυριανός μασκαράς το υλικό της μεταμφίεσης απ' το καθημερινό περιβάλλον του.
Είναι φυσικό, εξάλλου, στην εξελικτική πορεία του εθίμου να έγιναν βαθμιαίες παραλλαγές και προσμίξεις που τις βοηθούσε τόσο η ελευθεριότητα που χαρακτηρίζει γενικά τις αποκριάτικες εμφανίσεις όσο και ή επίδραση των μεταβαλλόμενων κοινωνικών συνθηκών. Έτσι μπορεί η "νύφη" που άλλοτε συνοδευόταν απ' τους "φουστανελάδες" και τους "γενίτσαρους", να μετατράπηκε σε "κορέλα" συνοδό του κυρίαρχου "γέρου", όταν η ανάμνηση των γενίτσαρων άρχισε να ξεθωριάζει. Και ακόμα ο "φράγκος" που ξεκίνησε από τη διακωμώδηση αυτών που φορούσαν ευρωπαϊκά ρούχα, ιδιαίτερα των γιατρών και των δικηγόρων, να μετατράπηκε σε υπηρέτη της δυάδας όταν ο αρχικός συμβολισμός είχε ξεπεραστεί.
Ιδιαίτερα σε σχέση με τη μορφή του κουδουνάτου "γέρου", έχει σημασία να μη ξεχνάμε πως η Σκύρος, παρ' όλο που είναι νησί, διατήρησε επί αιώνες ποιμενικό χαρακτήρα. Ήταν φυσικό να διαμόρφωσε μεγάλο μέρος των παραδόσεών της από το χαρακτήρα αυτό και ήταν επίσης φυσικό ν' αναζήτησε και να δανείστηκε για τις αποκριάτικες μεταμφιέσεις στοιχεία από το χαρακτήρα αυτό. Ο τσοπάνης, ήταν το βασικό πρόσωπο που κυριαρχούσε σ' ολόκληρη τη ζωή του νησιού. Η καθαρά ποιμενική εμφάνιση του "γέρου" με τη βασική φορεσιά του τσοπάνη, την προβιά της μάσκας, τα τσοπάνικα κουδούνια της μέσης, παραπέμπει στο χαρακτήρα του νησιού.
Για τους ίδιους λόγους, άλλωστε, η ερμηνεία του αφανισμένου τσοπάνη που φορτώθηκε τα κουδούνια των ψόφιων προβάτων του, βρήκε τόση απήχηση στη λαϊκή φαντασία και κυριάρχησε σαν παραδοσιακή εξήγηση του εθίμου. Όχι γιατί υπάρχει κανένα στοιχείο που να μπορεί να τη στηρίξει, αλλά γιατί προβάλλει σαν πιθανή σε συνδυασμό με τις τοπικές συνθήκες. Και σαν τέτοια είναι ιδιαίτερα ελκυστική.
πηγή
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου