Παραδοσιακές κυπριακές ενδυμασίες από την Καρπασία

Οι ενδυμασίες που παρουσιάζονται εδώ είναι εορταστικές φορεσιές από την απομακρυσμένη χερσόνησο της Καρπασίας. Ήταν πολύτιμες και είναι πιθανό ότι οι περισσότερες από αυτές αποτελούσαν αρχικά μέρος της προίκας.
Σε γενικές γραμμές, η γυναικείες ενδυμασίες στην Κύπρο μπορούν να διαιρεθούν σε αστικές και αγροτικές, καθημερινές και εορταστικές. Μέχρι τις αρχές του 19ού αιώνα, η συνήθης καθημερινή γυναικεία ενδυμασία τόσο τις πόλεις όσο και στα χωριά και ήταν ένα μακρύ ένδυμα, η σαγιά, η οποία φοριέται πάνω από πουκάμισο και μακρυά βρακιά. Μετά, οι αστές κυρίες άρχισαν να φορούν ένα κοντό εφαρμοστό σακάκι (σάρκα) μαζί με μακρυά πλατιά φούστα από μετάξι, και, στα μεγαλύτερα χωριά, αυτή η φορεσιά υιοθετήθηκε ως εορταστική ή νυφιάτικη ενδυμασία. Ωστόσο, σε απομακρυσμένες αγροτικές περιοχές, όπως τη χερσόνησο της Καρπασίας, η πιο παραδοσιακή φορεσιά άντεξε, μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.
Οι Κυπριακές ανδρικές φορεσιές έτειναν να είναι πιο ομοιόμορφες, από τη μία άκρη του νησιού μέχρι την άλλη, και αποτελούνταν από βράκα, με γιλέκο ή ζιμπούνι. Τα περισσότερα είδη φορεσιάς είχαν και την εορταστική τους παραλλαγή.
Αν και ορισμένα είδη υφασμάτων και σχεδιασμοί από κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα και ενδυμασίες ήταν σχετικά ομοιόμορφα σε όλο το νησί, η κάθε περιοχή είχε τη δική της τοπική παραλλαγή σχετικά με τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν, την διακόσμηση και αξεσουάρ. Η περιοχή της Καρπασίας ήταν γνωστή για τα φανταχτερά χρώματα των υφασμάτων της, με το κόκκινο χρώμα να κυριαρχεί. Η Καρπασία ήταν επίσης πασίγνωστη για το καλό της μετάξι που χρησιμοποιείτο για τα εσώρουχα, και για τις περίπλοκα κεντημένες με πετρού(δ)ες γιορτινές και νυφιάτικες ενδυμασίες.
Οι ενδυμασίες της Καρπασίας που παρουσιάζονται εδώ ήταν όλες «εορταστικές» φορεσιές, φτιαγμένες για γάμους και γιορτές και τις φορούσαν μόνο σε αυτές τις περιπτώσεις. Σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, στην Αγγλία . Ο Henry Bulwer, απέκτησε τις φορεσιές όταν διετέλεσε ύπατος αρμοστής της Αγγλίας στην Κύπρο από το 1886 μέχρι το 1892. Δεν είναι σαφές πώς ακριβώς ήρθαν στα χέρια του, όμως ένας επισκέπτης της τότε εποχής στην Κύπρο καταγράφει ότι «... μία πολύ μεγάλη ποσότητα από την καλύτερη χειροτεχνία από μετάξι εξαγοράστηκε το 1887, που ήταν ένα έτος εκπληκτικής ξηρασίας, ... έτσι οδηγήθηκαν στο να αποχωριστούν από αυτούς τους πανέμορφους θησαυρούς των νοικοκυριών, πολλά από τα οποία ήταν κειμήλια ...»

Νυφική ή εορταστική φορεσιά (σαγιά). Χερσονήσου της Καρπασίας, Κύπρος 19ος αιώνας

Λόγω της σχετικής απομόνωσης της χερσονήσου της Καρπασίας, ορισμένα σπάνια είδη ενδυμασίας επέζησαν, όπως αυτή η βαριά διακοσμημένη γυναικεία λευκή σαγιά. Αυτή η γιορτινή σαγιά είναι από λευκό βαμβακερό ύφασμα και με κόκκινες ταινίες. Είναι πλούσια διακοσμημένη γύρω από το λαιμό και στους ώμους με πράσινα, κίτρινα, μπλε, μαύρα και κόκκινα βαμβακερά κορδόνια και χρυσοΰφαντο κεντήματα από επίχρυση ασημένια κλωστή με κόκκινη μεταξωτή σταυροβελονιά. Είναι επίσης κεντημένα τα μπροστινά άνοιγμα, στο πλάι και στα μανίκια. Είναι στολισμένη με ασορτί φόδρα στα μανίκια και με πετρού(δ)ες.
Μια φορεσιά, όπως αυτή θα ήταν ένα πολύτιμο οικογενειακό κειμήλιο και θα την έβγαζαν έξω μαζί άλλα πολύτιμα υφάσματα σε ημέρες γάμου ή εορτών για να διακοσμήσουν το σπίτι. 104 εκατοστά μήκος x 36 εκατοστά πλάτος στους ώμους.

Ένα εορταστικό γιλέκκι από την Καρπασία, που φοριέται από τους άνδρες. Είναι φτιαγμένο από το τοπικό ριγωτό βαμβακερό ύφασμα που ονομάζεται αλατζιά και είναι ιδιαίτερα διακοσμημένο με επίχρυση ασημένια κλωστή, και με σταυροβελονιά από μαύρο βαμβακερό νήμα και κόκκινη τσόχα. Οι γυναίκες της Καρπασίας ήταν φημισμένες για την ικανότητά τους να φτιάχουν γιορτινές φορεσιές και για την ποικιλία του κεντήματος και της διακόσμησης. 43 εκατοστά μήκος x 25 εκατοστά πλάτος στους ώμους.

Ζιμπούνι. Χερσονήσου της Καρπασίας, Κύπρος 19ος αιώνας

Ένα εορταστικό ανδρικό ζιμπούνι. Και πάλι διακριτικά καρπασίτικο, είναι κατασκευασμένο από πολύχρωμο ύφασμα βαμβακερής αλατζιάς. Οι ώμοι, τα μανίκια και η πλάτη είναι πλούσια κεντημένα με κόκκινα και μπλε βαμβακερά κορδόνια και μαύρο νήμα σε εξαιρετικά λεπτομερή σχέδια. Το μεταξωτό πουκάμισο που φοριέται μαζί του, όταν είναι μέρος της φορεσιάς του γαμπρού ήταν συνήθως δώρο από τη νύφη. 43 εκατοστά μήκος x 43 εκατοστά πλάτος στους ώμους.

Εορταστική φορεσιά (σαγιά). Χερσονήσου της Καρπασίας, Κύπρος 19ος αιώνας

Αυτό είναι ένα δείγμα μιας εορταστικής σαγιάς καμωμένης από το τοπικό βαμβακερό ριγωτό ύφασμα, γνωστό ως αλατζιά. Τη σκουρόχρωμη αλατζιά την χρησιμοποιούσαν για καθημερινή χρήση, ενώ τα φανταχτερά χρωματιστά ή λευκά υφάσματα τα χρησιμοποιούσαν για εορταστικές φορεσιές. Ένα ένδυμα, όπως αυτό θα μπορούσε να φορεθεί τόσο ως εορταστική, όσο και ως νυφική φορεσιά και είναι χαρακτηριστική του φανταχτερά διακοσμημένου ύφος της Καρπασίας. Είναι καμωμένη από άσπρο, καφέ και μπλε καρό ρίγες και με πολύχρωμες ταινίες. Γύρω από το λαιμό και στα πλαϊνά ανοίγματα είναι κεντημένη με επίχρυση ασημένια κλωστή, και κεντημένη με μαύρα κορδόνια και κόκκινη μεταξωτή σταυροβελονιά, ενώ τα μανίκια και η τσέπη είναι φοδραρισμένα με σταμπωτό βαμβακερό ύφασμα. 117 εκατοστά μήκος x 42 εκατοστά πλάτος στους ώμους.

Ζιμπούνι- Πέρικος. Χερσονήσου της Καρπασίας, Κύπρος 19ος αιώνας

                          

Ο πέρικος είναι ένα ανδρικό εορταστικό ζιμπούνι με πετρού(δ)ες και αντιπροσωπεύει το παλαιότερο ενδυματολογικό είδος ζιμπουνιού της Καρπασίας. Στην όψη μοιάζει πολύ με τις καρπασίτικες εορταστικές γυναικείες σάρκες. Πιο πάνω απεικονίζεται ένα σπάνιο δείγμα λευκού εορταστικού μεταξωτού πέρικου. Το ύφασμα είναι βαμβακερό ριγωτό στο στημόνι και ολόκληρο το ένδυμα είναι όμορφα κεντημένο με μεταξωτή κλωστή, διακοσμημένο με επίρραπτες κόκκινες, μπλε και κίτρινες χάντρες (πετρού(δ)ες. Είναι κεντημένο και διακοσμημένο με χάντρες στο μπροστινό μέρος και γύρω από όλες τις άκρες και ραφές, αλλά ιδιαίτερης σημασίας είναι το μοτίβο στην πλάτη το οποίο επικεντρώνεται στην χάντρα «ματόπετρα», με σκοπό την προστασία του χρήστη από το κακό.




Γυναικείο εξωτερικό ένδυμα (σάρκα). Χερσονήσου της Καρπασίας, Κύπρος 19ος αιώνας

Μια λεπτά κεντημένη με επίρραπτες χάντρες σαγία. Καταδεικνύει σαφώς το σχεδιασμό μιας χαρακτηριστικής σαγιάς με το κατακόρυφο άνοιγμα στο μπροστινό μέρος, με τα ανοίγματα στο πλάι για εύκολη διακίνηση, φαρδιά μανίκια με βαθύ άνοιγμα για να αναδείξουν την κεντημένη ή χρωματιστή επένδυση, καθώς και το βαθύ άνοιγμα στο στήθος που θα συμπληρωθεί από πουκάμισο με υψηλό λαιμό. Το λευκό βαμβακερό υλικό με καφέ ταινίες που χρησιμοποιήθηκαν για αυτή τη σαγιά είναι διακοσμημένο με λευκό βαμβακερό κορδόνι και κεντημένη με κόκκινες και μπλε επίρραπτες χάντρες γύρω από το άνοιγμα του λαιμού, στους ώμους και γύρω από τα μανίκια και ανοίγματα στις πλευρές. Μήκος 100 cm x 33 cm πλάτος στους ώμους.

Πουκάμισο. Χερσονήσου της Καρπασίας, Κύπρος 19ος αιώνα

Το ένδυμα αυτό είναι ένα δείγμα ενός εορταστικού μεταξωτού πουκαμίσου, που φοριέται κάτω από τη σαγία και, ενδεχομένως, προοριζόταν να φορεθεί με τη πρώτη σαγιά που παρουσιάσαμε πιο πάνω. Αυτό το πουκάμισο έχει διακόσμηση από βαμβακερή δαντέλα γύρο στο γιακά και τις ραφές των μανικιών, και είναι διακοσμημένο με πολύχρωμες χάντρες. Υπέροχα μεταξωτά υφάσματα, όπως αυτό, συνήθως προέρχονταν από τη Λευκωσία, αλλά και οι καλλιτέχνες της εικαστικής χειροτεχνίας της Καρπασίας μπορούσαν να ταιριάσουν με αυτούς της Λευκωσίας για την ποιότητα και τα προστιθέμενα κεντήματα από μετάξι και δαντέλα με χρωματιστές χάντρες για καλό λογαριασμό. Τα καθημερινά πουκάμισα ήταν βαμβακερά ή από μείγμα βαμβακιού και μεταξιού, ή από καθαρό μετάξι που προοριζόταν για την εορταστική ενδυμασία. 98 εκατοστά μήκος x 56 εκατοστά πλάτος στους ώμους.